Cebri İcra Türleri
Türk Hukukunda iki temel cebri icra çeşidi bulunmaktadır. Bunlar cüz’i icra ve külli icra’dır. Cüz’i icra ferdi icra takibi olarak da adlandırılmakta olup külli icra toplu icra/iflas olarak da bilinmektedir.
Cebri İcra Nasıl Yapılır ?
Cüz-i İcra
Cüz’i icra takibinde borçlunun karşısında bir ya da birden fazla alacaklı bulunabilir. Ancak bu takipte borçlu şirketse, alacak miktarının borçlunun malvarlığının tamamını değil bir kısmını kapsadığı varsayılır. . Alacaklı ya da alacaklılar borçluya karşı icra takibi başlatır, takip kesinleştiği zaman borçlunun borca yetecek miktarda malı haczedilir ve haczedilen mallar satılır. Satıştan elde edilen para ile borçlunun alacaklılara olan borcu ödenir. Cüz’i icra kendi içerisinde 4 farklı şekilde yapılabilmektedir.
İlamlı İcra:
Bir hakkı yerine getirilmeyen ya da hakkı elinden alınan kişi bu ihlalin önüne geçilmesi ve eski haline getirilmesi için mahkemeye başvurma hakkına sahiptir. Mahkemede yapılan yargılama sonucunda başvuran kişi haklı bulunabilir. Şayet haklı ise bu durum mahkeme kararı ile kayıt altına alınır. Mahkeme kararında o kişinin dava konusu hakkı yerine getirmesi gerektiği belirtilir. Ancak bazen kişiler mahkeme kararlarına uymamayı tercih edebilirler. Bu durumda ise hakkı ihlal edilen kişi hakkının yerine getirilmesi için mahkeme kararına dayanarak icra takibi yoluna başvurabilir.
Mahkeme kararına dayanarak yapılan icra takiplerine “ilamlı icra takibi” denilmektedir.
Alacaklı ilamın zorla yerine getirilmesi için icra dairesine başvurur ve icra daire borçluya ödeme emri düzenleyerek tebliğ eder.
İlamlı icra ile takip yolunda icra takibine başlamadan önce yargılama yapılmış olduğundan borçlunun takibe karşı itiraz hakkı bulunmamaktadır. Çünkü borçlu gerekli itirazı zaten daha öne mahkeme aşamasında yapmış ve haksız bulunmuştur.
Mahkeme kararının yanı sıra konusu para dışında bulunan herhangi bir alacak için ancak ilamlı icra yoluna başvurulabilir.
İlamsız İcra:
Bu takip yoluna sadece para ve teminat borçları için başvurulabilecektir. İlamsız icra yolu ile takip başlatabilmek için mahkeme kararı gerekli değildir. Öncesinde alınmış olan bir mahkeme kararı bulunmadığı için hakkaniyet ilkesi gereğince borçluya kendisini savunma imkanı verilmesi şarttır. Bu sebeple ödeme emri borçluya tebliğ edildikten sonra, borçlu söz konusu ödeme emrine itiraz etme hakkına sahiptir. Ancak bu itirazın yapılacağı mercii takip yoluna göre değişmekle birlikte kambiyo takibinde takibin durması için mahkemeden tedbir alınması gerekir. İlamsız icra da kendi içerisinde;
Genel haciz yoluyla takip,
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip ve
Kiralanan taşınmazların tahliyesi yoluyla takip olmak üzere 3’e ayrılmaktadır.
Rehnin Paraya Çevirilmesi Yoluyla Takip:
Bir alacaklının alacağı rehin ile temin edilmiş olabilir. Rehin ile temin edilmiş alacaklarda icra yoluna başvurmak isteyen alacaklı ancak bu özel yola başvurmak suretiyle alacağını tahsil edebilecektir. Bu yola diğer teminatlar için değil sadece rehinli alacaklar için başvurulur.
Rehinli alacak için direkt olarak ilamlı ya da ilamsız icra yoluna başvurulamaz. Öncelikle rehinin paraya çevrilmesi yoluna başvurulması şarttır. Rehin alacaklısı, borç vadesi geldiğinde ödenmedi ise rehinli malın satılarak bir bedel elde edilmesi ve bu bedelden alacağının karşılanmasını isteyebilir. Rehinli alacak satılır, borç satıştan elde edilen miktar ile ödenir. Rehinin satışından sonra borç ödenmiş ve bir miktar para artmışsa bu para borçluya iade edilir.
İhtiyaci Haciz:
İhtiyati haciz bir hukuki koruma tedbiridir. İhtiyati haciz müessesesi ile geçici koruma sağlanması amaçlanmaktadır. Alacaklı henüz takip kesinleşmeden haciz talep etme hakkına sahip değildir. Ancak takibin kesinleşme aşamasına kadar borçlu borcunu ödemekten kaçmak için malvarlığını muvazaalı bir biçimde başkasına devredebilir, satabilir. Mal kaçırma yoluna giden borçlunun alacaklı kişiyi mağdur etmesini engellemek amacıyla ihtiyati haciz müessesesi kanunda düzenleme bulmuştur.
İhtiyati haciz sayesinde alacaklı takip kesinleşmeden önce borçlunun malvarlığı üzerine borç miktarı kadar haciz koydur ve ardından bu malların üzerindeki haczin kesin hacze dönmesini sağlar ve alacağını bu haciz tedbiri ile koruyarak takip sonunda tahsil eder.
Külli İcra
Külli icra ile takip yolunda borçlunun karşısında tüm alacaklılar bulunmaktadır. Bunun yanı sıra borç miktarı borçlunun tüm malvarlığıdır. Bu sebeple de külli icranın bir diğer ismi de iflas yoludur. Bu takip yoluna yalnızca iflasa tabi borçlular için başvurulabilecektir.
İflas takibinde borçlunun tüm malvarlığı satılarak bütün alacaklıların alacakları ödenir. Şayet satılan malvarlığı ile bütün alacaklıların alacaklarını karşılamak mümkün değilse bu durumda mevcut para alacaklılara alacakları ve imtiyazlarına göre oranlanarak dağıtılır.