Tazminat Hesaplama
Tazminat hesaplama çalışma süresi doğal yollarla sona eren veya çalışma sırasında belirli sebepler dolayısıyla iş akdi sonlandırılan çalışanlara yönelik hakların belirlenmesidir. Çalışma hayatı iş kanunu hükümlerine göre düzenlenmiş olup, işçi ile işveren arasındaki birlikteliktir. Çalışma hayatının herhangi bir sebeple sonlandırıldığı durumlarda, her iki tarafın da mağdur olmaması adına bazı kurallar uygulanmaktadır. Tazminatlar da, iş kanunu çerçevesinde düzenlenmiş olan kanun maddelerinden birisidir.
Kıdem ve ihbar tazminatı olarak farklı uygulamalara tabidir. Tazminatların çalışana hangi koşullarda ve nasıl ödeneceği ve hangi kaidelerin uygulanacağı önceden yasayla belirlenmiştir. Türkiye’de çalışma hayatını düzenleyen iş kanununun 17. Maddesiyle düzenlenen ihbar tazminatı, işçi veya işveren tarafından gerekli bildirim yapılmadan iş akdinin fesih edilmesi halinde uygulanır.
Tazminat hesaplama ihbar tazminatlarında işçinin o işyerinde çalışmış olduğu süre dikkate alınarak hesap edilmektedir. Önceden işçi ve işveren tarafından farklı bir anlaşma yapılarak daha fazla miktarlarda olabilen ihbar tazminatları, yasada belirlenen ödemelerin daha altında olamaz. Yasayla belirlenen ihbar tazminatları,
Çalışma süresi 6 aydan az olan işçilere 2 haftalık brüt ücret,
Çalışma süresi 6 ayla 1,5 yıl arasında olan işçilere 4 haftalık brüt ücret,
Çalışma süresi 1,5 yıl ile 3 yıl arasında olan işçilere 6 haftalık brüt ücret,
Çalışma süresi 3 yıl ve daha fazla olan işçilere ise 8 haftalık brüt ücret
Baz alınarak hesaplanmaktadır. Kıdem tazminatlarında olduğu gibi tavan ücret uygulaması olmayan ihbar tazminatları, işçiye brüt ücret üzerinden hesaplanarak ödenir. Bunun dışında ihbar tazminatı ödemelerinden damga ve gelir vergisi kesintisi yapılmaktadır.
Kıdem Tazminatı
Tazminat hesaplama, kıdem tazminatlarında ihbar tazminatlarına göre farklı şekilde belirlenmektedir. İş kanunda yer alan 14. Maddeye göre düzenlenen kıdem tazminatı, doğal süreç içerisinde iş hayatının sona ermesi veya farklı sebeplerle işten ayrılma durumlarında işveren tarafından ödenmesi gereken bir tazminat şeklidir. Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için, bir iş yerinde kesintisiz olarak en az 1 yıl çalışmış olmak zorunludur. Bu süreyi dolduran işçiler işveren tarafından işten çıkarıldığı taktirde kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Kendi isteğiyle iş yerinden ayrılan işçiye kıdem tazminatı ödenmez.
Kıdem tazminatlarında istisnai olarak kadınlarda evlilik, erkeklerde ise askere gitme durumunda kıdem tazminatı ödenmektedir. Tüm bu hallerin dışında emekli olmak için yasanın öngördüğü süreyi doldurarak kendi isteğiyle iş hayatına son verenler kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Tazminat hesaplama konusunda belirlenmiş olan verilere göre yapılan kıdem tazminatı hesaplamaları, her yıl için 1 ayık brüt ücretin çalışılan süre ile çarpılmasıyla yapılmaktadır. Örnek olarak, herhangi bir işyerinde aylık 2500 lira brüt ücretle 3 yıl çalışan bir işçinin, işten çıkarılması halinde kıdem tazminatı olarak 7500 lira alması gerekmektedir. Sadece damga vergisi kesilerek ödenen kıdem tazminatlarının içerisine yol, yemek, prim, sosyal ikramiye gibi ek ödemeler de katılarak ödeme yapılmalıdır.
Kıdem tazminatlarında yer alan bir başka istisnai durum ise, işçinin çalıştığı iş yeri faaliyetlerini il sınırlarının dışında göstermek üzere taşınıyor ve bu durum iş akdinde yazmıyorsa, işçi il sınırları dışında çalışmayı kabul etmeyerek işten ayrılabilmektedir. Böyle durumlarda iş sözleşmesinin asli unsurlarında değişiklik oluşması sebebiyle işçi, kıdem tazminatını 6 gün içerisinde başvuru yapmak şartıyla alabilmektedir. Ayrıca iş yerinin çalışma şartlarından meydana gelen kaza veya hastalık sebebiyle iş anlaşmasını fesih ederek istifa eden en az bir yıl çalışmış olan işçiler, kıdem tazminatı hakkından faydalanabilmektedir.